Το βασικό είναι το παιχνίδι. Μόνο να ξέρατε πώς σε τραβάει! Οχι, σας ορκίζομαι ότι αυτό δεν είναι απλώς μια ιδιοτέλεια, αν και πριν απ’ όλα χρειαζόμουν χρήματα για τα χρήματα»
Ο Ντοστογιέφσκι, όσα χρόνια κι αν περάσουν θα διαβάζεται και θα ξαναδιαβάζεται! Γράφει με το αίμα για να εξιλεωθεί. Ανοίγει διάπλατα, με τρυφερότητα, την αγκαλιά του στην ανθρώπινη δυστυχία. Άνθρωπος που έζησε τις βαθιές χαρακιές του πόνου,της απόρριψης, της απώλειας. Τα αστέρια του θανάτου και της τρέλας στροβιλίζονταν συνεχώς γύρω του. Πέθανε, πολλάκις στην ζωή και ξαναγεννήθηκε στα έργα του.
Ο Παίκτης, η μικρή νουβέλα του Ρώσου συγγραφέα, είναι ενδεικτικό δείγμα γραφής του. Η βαθιά ανατομία της ανθρώπινης ψυχολογίας, o ζοφερός ρομαντισμός, η διαπεραστική γραφή και προφητική ανάλυση των πολιτικών τεκταινομένων, η ιχνηλάτηση του λαβυρίνθου των παθών είναι τα αιώνια διαπιστευτήρια της αξίας του.
Οι συνθήκες γραψίματος του έργο αποτελούν παροιμιώδη ανεκδοτολογία στην ιστορία των βιβλίων, επιβεβαιώνοντας το βεληνεκές του: Ο Ντοστογιέφσκι, με το
Έγκλημα και Τιμωρία το 1866, θα γνωρίσει την επιτυχία που θα τον κάνει ευρέως γνωστό στο κοινό. Το έργο του, θεωρείται ένα από τα καλύτερα μεταξύ των αριστουργημάτων ολάκερης της παγκόσμιας φιλολογίας με αντάξια εισπρακτική απήχηση στην εποχή του. Όμως ελλόχευε ο κίνδυνος, ο συγγραφέας να χάσει τα δικαιώματα απολαβών, καθώς ο εκδότης Στελόφσκι είχε θέσει πολύ σκληρούς όρους στο συμβόλαιο . Σύμφωνα μ’αυτούς, ο τελευταίος έπρεπε να του παραδώσει στον οίκο,
άλλο ένα μυθιστόρημα μέσα σ’ένα μήνα, και συγκεκριμένα στις 1/11/1866! Ο Ντοστογιέφσκι, πιεσμένος απ’τα χρέη των δανειστών δεν μπορούσε να κάνει πίσω. Έπρεπε να γράψει. Μέσα σε αποπνικτικές, αγχώδεις συνθήκες-παρά τις προτροπές των φίλων του να γράψουν κεφάλαια του βιβλίου- θα ολοκληρώσει τον Παίχτη, μέσα σε ΜΌΛΙΣ 24 μέρες (!) μόνο με την βοήθεια μιας στενογράφου, της Άννας Γκριγκόριεβνα Σνίτινκα, η οποία θα γινόταν και γυναίκα του. Η αδυσώπητη πίεση του χρόνου διαγράφηκε στο έργο. Όμως, παρά τα ψήγματα, όπως η δομή ή οι αφηγηματικές τεχνικές, συνέθεσε ένα αριστούργημα με δύο κύριους πυλώνες: Τις παρατηρήσεις σε εθνολογικά και πολιτικά στερεότυπα, με σκωπτική διάθεση , και δεύτερον, μια τομογραφία δύο δηλητηριωδών παθών. Του Έρωτα και του Τζόγου
Αυτοβιογραφικός πυρήνας: Το εν λόγω έργο πηγάζει απευθείας απ’ τις εμπειρίες του Ντοστογιέφσκι, και συγκεκριμένα το σκοτεινό πάθος του για τον παιχνίδι και τα χαρτιά. Δεν θα ταν διόλου περίεργο να φανταστούμε έναν σημερινό Ντοστογιέφσκι να ”λιώνει” στα διαδικτυακά παιχνίδια τύχης, στο Poker Star, ή καθισμένος στις καρέκλες πίσω από την πράσινη τσόχα. Η μανία του στάθηκε η αυτοκαταστροφή του, κλέβοντας χρήμα και χρόνο απ΄την ζωή του, Γυρίζοντας τα μεγαλύτερα καζίνα της Ευρώπης, κέρδισε και έχανε συνεχώς, έπεφτε και ξανασηκωνόταν για να συνεχίσει να κυλάει.Το παιχνίδι ήταν ο δαίμονας του. Πολλά από τα τιτάνια έργα του, γράφηκαν μόνο και μόνο για να ξεπληρώσει τα δυσθεώρητα οφέλη προς τους αιμοβόρους δανειστές του, που ταν και αιτία να εγκαταλείψει την Ρωσία για αρκετά χρόνια.
Στις 8 Σεπτεμβρίου 1863, γράφει στον αδελφό του: «Φίλε μου Μίσα, είμαι στο Βισμπάντεν, έφτιαξα ένα σύστημα παιχνιδιού, το εφάρμοσα στην πράξη και αμέσως κέρδισα 10.000 και αμέσως έχασα. Το απόγευμα επέστρεψα πάλι στο σύστημα και πάλι, με κάθε αυστηρότητα, δίχως κόπο, κέρδισα σε μικρό χρονικό διάστημα 3.000 φράγκα. Πες μου: έπειτα από αυτό πώς θα μπορούσα να μην πέσω με τα μούτρα, πώς θα μπορούσα να μην πιστέψω ότι ακολουθώντας αυστηρά το σύστημά μου έχω την ευτυχία μου στα χέρια μου; Χρειάζομαι χρήματα. Εδώ στ’ αστεία μόνο χάνονται δεκάδες χιλιάδες. Ναι, έφυγα με σκοπό να μας σώσω όλους, αλλά και τον εαυτό μου από τη συμφορά».(…)
Το 1862,οι αρχές απαγορεύουν την έκδοση του περιοδικου Vremya,που είχε ο αδερφός του, λόγω των πολιτικών κατευθύνσεων σε φλέγοντα ζητήματα. Έχοντας ένα σεβαστό απόθεμα, ο Ντοστογιεφσκι ταξιδεύει στο εξωτερικό(Παρίσι, Λονδίνο, Ιταλία, Ελβετία, Κολωνία), τόσο για να συλλέξει εμπειρίες, όσο και για να τροφοδοτήσει το πάθος τους στις μεγαλύτερες ρουλέτες της Ευρώπης.Παρά τις αρνητικές εμπειρίες θα ξαναταξιδέψει σαν να μην έμαθε απ΄τα λάθη. Εκεί θα γνωρίζει, μια καθοριστική για την ζωή του γυναίκα, υστερικού χαρακτήρα, την Απολινάρια Σούσλοβα που θα αποτελέσει πρότυπο για πολλές μυθιστορηματικές ηρωίδες όπως η Παυλίνα στο συγκεκριμένο Έργο.
Επιτέλους,γύρισα μετά από δυο βδομάδες απουσία!
Πρωταγωνιστής του έργου είναι ο Αλεξέι Ιβάνοβιτσ, δάσκαλος γαλλικών και φανατικός τζογαδόρος.Βρίσκεται στην υπηρεσία του πατριού της Παυλίνας., του στρατηγού παθιασμένου με μια Γαλλίδα την Μπλάνς μαιτρέσα και τοκογλύφο. Η υπόθεση εξελίσσεται σε μια φανταστική πόλη της Γερμανίας, το Ρουλέτενμπεργκ και συγκεκριμένα -που αλλού- στο καζίνο ενός μεγάλου ξενοδοχείου. Στο σκηνικό συναντάμε δευτερεύοντα αξιοσημείωτα πρόσωπα, όπως ο Γάλλος Ντε Γκριέ,ο οποίος συνωμοτεί με την Μπλάνς . ο Άγγλος κύριος Άστλυ, και η αξιομνημόνευτη και αφοπλιστική γιαγιά μπαμούσκα ,τον θάνατο της οποίας περιμένουν όλοι, λόγω της τεράστιας περιούσιας πρόκειται να τους ξελασπώσει. Η τελευταία θα γίνει ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορηματικά πρόσωπα, χαρίζοντας στο αναγνώστη άπλετο γέλιο και μάθημα για το πάθος του τζόγου.
Ο άνθρωπος είναι κυρίαρχος από την φύση του
Θέλει να κάνει τους άλλους να υποφέρουν (σελ 49)
Η πλοκή του έργου ακροβατεί μεταξύ του πάθους του πρωταγωνιστή για τον τζόγο και την Παυλίνα : Ο νεαρός τρελά ερωτευμένος με αυτήν,γονατίζει μπροστά της δηλώνοντας,αιώνιος σκλάβος της.
Και γιατί τάχα να θυμώνετε μαζί μου; Γιατί ονομάζω τον εαυτό μου δούλο; Επωφεληθείτε, επωφεληθείτε απ’ τη δουλεία μου επωφεληθείτε! Το ξέρετε πως κάποτε θα σας σκοτώσω; Δε θα σας σκοτώσω γιατί θα πάψω να σας αγαπώ ή θα σας ζηλεύω, μα έτσι – απλούστατα θα σας σκοτώσω, γιατί κάποτε με τραβάει κάτι να σας κατασπαράξω. Γελάτε… (…)
και παρακάτω – Ξέρετε ακόμα πως είναι επικίνδυνο να περπατούμε οι δυό μας: πολλές φορές με είχε καταλάβει μια ακαταμάχητη επιθυμία να σας χτυπήσω να σας παραμορφώσω να σας πνίξω. Και τι νομίζετε, δε θα φτάσουμε ως αυτού; Θα με κάνετε να φτάσω σε παροξυσμό. Λέτε να φοβάμαι το σκάνδαλο; Την οργή σας; Τι είναι για μένα ο θυμός σας; Αγαπώ χωρίς ελπίδα, και ξέρω πως έπειτα απ’ την πράξη αυτή θα σας αγαπώ χίλιες φορές περισσότερο. Αν καμιά φορά σας σκοτώσω θα πρέπει κι εγώ να σκοτωθώ. Κι όμως εγώ θ’ αργήσω όσο μπορώ να σκοτωθώ για να νιώσω αυτόν τον αβάσταχτο πόνο του χαμού σας (σελ 48)
Σαν προθάλαμος της ψυχανάλυσης ο Ντόστογιεφσκι, σκιαγράφησε στους χαρακτήρες τους, την αμφιρρέπεια (διπλή αντίθετη ταυτότητα) του Έρωτα. Η φύση του είναι αβυσσαλέα. Το αντικείμενο της αγάπης μας, γίνεται και αντικείμενο μίσους. καθώς η εξάρτηση μας, μας κάνει τρωτούς. Όπως λέει η Παυλίνα.:
”Σε μισώ γιατί εξαρτώμαι από σένα΄΄ Ενώ αργότερα ο Αλέξης, όταν κερδίζει 200.000 φιορίνια για χάρη της, αρνείται να τα δεχτεί, φωνάζοντας και κατηγορώντας τον ΄΄Σας μισώ! Ναι! …Ναι! (…)Αγοράστε με! Θέλεις;..” (σελ 142). Ο έρωτας, όπως λέει στο Υπόγειο είναι τυράννια και ηθική επικράτηση για τα δύο φύλα. Μια ανήλεη μάχη εξουσίας και υποταγής. Ούτε αλτουιστικά, ούτε φιλοστοργικά συναισθήματα. Ο Ντοστογιέφσκι φωτογραφίζει τον Έρωτα με την πιο κυνική και παγερά ειλικρινή μορφή
Η ευχαρίστηση είναι πάντα ωφέλιμη,
Μια εξουσία απεριόριστη δεσποτική -ακόμα και στην μύγα-
φέρνει πάντα ευχαρίστηση!
Ένας πολιτικός/κοινωνιολογικός παρατηρητής: Σε μεγάλο μέρος του βιβλίου, ο Ντόστογιέφσκι ασχολείται με εθνολογικές παρατηρήσεις, πολεμική που ενστερνίζεται και ο Νίτσε. Πρώτος στόχος οι Ρώσοι.
”Κι’ όμως απάντησα. Νομίζω πως η ρουλέτα φτιάχτηκα ειδικά για τους ΄Ρώσους
(…) ”Παρόλα αυτά” πρόσθεσα, ” εμείς οι Ρώσοι έχουμε ανάγκη από λεφτά και καταφεύγουμε σε τέτοια μέσα απόκτησης τους όπως η ρουλέτα, όπου κανείς μπορεί να πλουτίσει εύκολα, μέσα σε δύο ώρες χωρίς να δουλέψει.
(σελ 39 -40)
Η ρουλέτα, είναι το εθνικό παιχνίδι τους. Αντικατοπτρίζει την κοσμοθεωρητική αντίληψη της ζωής. Όλα ή τίποτα. Επιδιώκουν το εύκολο χρήμα, τις αχαλίνωτες διασκεδάσεις, το χορό με τον θάνατο. Χωρίς αυτόν δεν υπάρχει Νίκη ή ήττα.
Ο Γάλλος είναι σπάνια αξιαγάπητος από φυσικό του.Γίνεται τέτοιος κατά παραγγελία ή από υπολογισμό.Αν δει λόγου χάρη, ότι είναι ανάγκη να παραστήσει τον εκκεντρικό,τον πρωτότυπο και ασυνήθιστο, τότε η εκκεντρικότητα του γίνεται τρομερά αφύσικη και παίρνει μορφές από παλιά αποδεκτές,μα από καιρό φθαρμένες και εκχυδαισμένες (σελ 61)
Το βαρύ πυροβολικό του Ντοστογιέφσκι στοχεύει τους Γάλλους, που δεσπόζουν με την φαινομενική πολιτισμική αξία, την ευγένεια, την επίπλαστη τιμή και την μάσκα των τρόπων, την Ευρώπη. Η ιστορία και η παράδοση της Ρωσίας διαβρώνεται την εποχή εκείνη, απ’την παρείσφρυση της Γαλλικής κουλτούτας. Ο άκριτος θαυμασμός και η αφομοίωση της εκχυδαισμένης συμπεριφοράς και γλώσσας κλονίζουν τον συγγραφέα, ο οποίος βλέπει το κίνδυνο της εθνικής συνέχειας της χώρας. Ο Ντι Γκριέ ,ένας άλλος Μπαλζακικός Ραστινιάκ και η Μαντάμ Μπλάνς ως μια άλλη εκδοχή της Νανάς του Ζολά αποτελούν χυδαίες,ποταπές προσωπογραφίες όλης της Γαλλίας .Η κριτική του είναι καυστική
”Γάλα και δροσερό χορτάρι” (…) Είναι γνωστό, ότι εκεί περιορίζεται η όλη η ιδεολογία του για ΄΄την φύση και την αλήθεια΄΄ (σελ111)
“Θα προτιμούσα να ζήσω όλη μου τη ζωή σε μια τσερκέζικη σκηνή
παρά να προσκυνήσω το γερμανικό είδωλο“(σελ 40)
Όσο για τους Γερμανούς,ο Ντ. είναι πύρινος χείμαρρος αφορισμού. Στηλιτεύει το προτεσταντικό μοντέλο ηθικής, την επιβολη- που βιώνουμε ως το κόκαλο- ενός μοντέλου απαρέγκλιτης ευτυχίας, που ευνουχίζει με την λιτότητα,ρουφάει τους χυμούς της ζω΄γς
..Τα μαργαριτάρια της ηθικής, κρίνουν το κόσμο ολόκληρο σύμφωνα με τη δική τους άποψη, ρίχνοντας το ανάθεμα σε όσους δεν τους ακολουθούν..(σελ 141)
Τέλος. στο παρασκήνιο ασκεί δριμεία κριτική στην γελοιότητα των Πολωνών. Οι μορφές τους,σαρκαστικά δοσμένες, σε πολλά έργα του Ρώσου είναι καρικατούρες, ανέντιμοι,εμιγκρέδες κλέφτες, κωμικά πονηροί. Δεν τους δίνει καν όνομα, όπως στον Παίκτη,που περιγράφει την συμπεριφορά δύο, που αντί να βοηθήσουν την Γιαγιά στο καζίνο, προσπαθούν λαθραία να την κλέψουν και να εκμεταλλευτούν δίχως ψήγμα αιδούς.υς
Το μόνο θετικό πρόσημο,θα βρούμε στους Άγγλους, που καθρεφτίζονται στο πρόσωπο του κύριου Άστλυ, υποδείγματος Ευγένειας, αδερφοσύνης, σωφροσύνης, τιμιότητας και γενναιοδωρίας. Σ’αυτόν συγκεντρώνεται και το πρότυπο αρετής του συγγραφέα
Γιατί είχα φτάσει σ’αυτό το αποτέλεσμα,διακινδυνεύοντας κάτι περισσότερο
και από την ζωή μου την ίδια,είχα τολμήσει να τα παίξω όλα για όλα
και γινόμουν πάλι άνθρωπος του κόσμου!(σελ 163)
Σαν παίχτης ο Ντοστογιέφσκι, βυθομετράει την άβυσσο τους σκοτεινού πάθους του τζογαδόρου.Είναι η εξωτερίκευση της ορμέμφυτης αυτοκαταστροφικής τάσης. Η μπίλια γυρνάει. Πηδάει τα χρωματιστά οδοντωτά τετράγωνα. Στριφογυρίζει,μπροστά πίσω. Η αγωνία στο κόκκινο,το αίμα πυρώνει τα μηνίγγια,τα χέρια σφίγγουν,ιδρώνουν, τα πόδια τρέμουν και η Γη σείεται. Ο άνθρωπος αντικρίζει την έκσταση, την αδρεναλίνη όμοια με αυτή του θανάτου.Ατενίζει το χάος των πιθανοτήτων πέρα από κάθε λογικό υπολογισμό. Καθαρή τύχη, όπως η ζωή, Σκέτη ύπαρξη, θανατηφόρα και ηδονική αναμονή….Κόκκινα-μαύρα, μεγάλα- μικρά ,Zero. Ρουλέτα είναι η ίδια η ζωή και η τύχη η δαιμονική αφέντρα της. Ο Παίχτης της, έρχεται αντιμέτωπος με την μικρογραφία του ενδογενούς πυρήνα της. Κάθε νέο γύρισμα του τροχού, μια αναγέννηση και ένας θάνατος. Νικάς χάνεις. Τι σημασία έχει; Το ζητούμενο είναι το ΠΑΙΧΝΊΔΙ! Θα ξαναπαίξεις ως το τέλος,ως την κατάρρευση! Εσύ πόσο θα ρισκάρεις;
Δεν με νοιάζει! Όποιος φοβάται το λύκο δεν μπαίνει στο δάσος
Λοιπόν
Έχασες;
Ποντάρισε πάλι!
(σελ 95)
Ο Αλέξης, μετά την πρώτη του νίκη σπαταλάει στο Παρίσι ασύστολα τα χρήματα, σε παραστάσεις, σε σαλόνια,χορούς, άχρηστες, ανούσιες, ακόλαστες διασκεδάσεις. Είναι ψηφίδα του Ντοστογιέφσκι. Θέλει να ξαναπαίξει και να ζήσει το πύρινο αίσθημα, το σκίρτημα της ζωής και του θανάτου. Ακόμα, και όταν του προσφέρεται χέρι βοηθείας, αρνείται επικαλούμενος την αξιοπρέπεια να το δεχτεί, όπως και ο δημιουργός του.Μόνο ο ίδιος μπορεί να σώσει τον εαυτό του, να ορμήσει στην δαντική κόλαση και να γυρίσει στο κόσμο των ανθρώπων με δάφνινο στεφάνι. Να κερδίσει τον θαυμασμό τους, παύοντας όπως ο Ρασκόλνικοφ να νιώθει ψείρα, Τα λόγια του κόβουν, κυριολεκτικά την ανάσα (σελ 161)
Στο Διάολο να πάνε όλοι!
Τι είμαι τώρα ;
Ένα μηδενικό! Zero!
Τι μπορώ να γίνω αύριο;
Ίσως αύριο αναστηθώ από τον κόσμο των νεκρών και αρχίσω μια
καινούργια ζωή!
Ίσως ανακαλύψω μέσα μου τον άνθρωπο
πριν χαθεί για πάντα
Αύριο,αύριο όλα
θα τελειώσουν
στην τσίτα.
